Ferit PARLAK

2022 yılında ilan edilen Türkiye Ulusal Enerji Planı’nda, mevcut du­rumda yüzde 45 olan yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik üretimi oranının 2035 yılı itibarıyla yüzde 65 seviyesine çı­karılması hedefi için Yenilenebilir Enerji Kanunu’nda yeni düzenle­meler yapılacak.

Yenilenebilir Enerji Kaynakla­rı, Çevre, Maden ve İmar kanun­larında yapılacak düzenlemeler­le, güneş ve rüzgarda mevcut 36 GW olan kurulu gücü, 2035 yı­lına kadar 120 GW’ye çıkarmak için yapılması gereken 80 mil­yar dolarlık yatırım hızlandırı­lacak. Güneş ve rüzgar santral­larının 120 GW kurulu güce çık­masının, enerji ithalatını, yıllık yaklaşık 20 milyar dolar azaltma­sı bekleniyor.

,Yenilenebilir ener­ji ve maden alanlarında planla­nan ve bekleyen yatırımları hız­landıracak düzenlemeler içeren ve AK Partili 115 milletvekilinin imzasını taşıyan kanun teklifi TBMM’ye sunuldu. 48 ayı bula­bilen izin süreçlerini 18 aya kadar düşürebilecek düzenlemelerle, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), orman ve imar izinleri gi­bi uzun ve karmaşık bürokratik işlemlerin daha kısa sürede ta­mamlanmasını sağlayacak yeni bir mekanizma devreye girecek.

Nitelik öne çıkarılacak

Teklif ile rüzgâr ve güneş ener­jilerine yapılan yatırımları artır­mak amacıyla yenilenebilir ener­ji projelerine ait izin süreçlerinin sadeleştirilerek hızlandırılması, mevcut yerli kömür yakıtlı termik santrallerin ham madde arzı so­runları nedeniyle kapanma tehli­kelerinin önüne geçmek amacıy­la düzenleme yapılması, maden arama ve işletme faaliyetlerine yönelik izin süreçlerinin Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlü­ğü’nce ruhsat verilmeden önce ta­mamlanması, çevresel etki değer­lendirmesi süreçleri ve izin süreç­leri arasındaki koordinasyonun artırılarak yatırımların hızlandı­rılması amaçlanıyor.

Teklife göre arama faaliyetle­rinin daha nitelikli yöntemlerle yapılması teşvik edilecek, işlet­me aşamasında yatırımcı tara­fından verilen taahhütlerin ger­çekleştirilmesine yönelik ilave tedbirler alınacak, kurumlar ara­sı ihtilaf halinde stratejik veya kritik madenlere ilişkin izinler, Cumhurbaşkanı yardımcısı baş­kanlığında ve ilgili bakanların katılımı ile teşekkül eden Kurul tarafından verilecek.

“Yatırım teminatı” şartı geliyor

Kanunla stratejik ve kritik ma­denlere ilişkin acele kamulaş­tırma imkanı ve stoklama yü­kümlülüğü, maden arama ruhsa­tı düzenlenebilmesi için yatırım teminatı şartı getirilecek. Arama ruhsatı döneminde taahhüt edilen yatırımın gerçekleştirilememesi halinde teminat irat kaydedilecek ve asgari arama faaliyetlerinin yü­rütülmemesi halinde ruhsat iptali yaptırımı olacak.

Ruhsat süresinin uzatılması ta­leplerinin uygun bulunabilmesi için asgari standartlarda üretim faaliyeti şartı getirilecek, rehabili­tasyon bedelleri artırılacak ve re­habilitasyon yükümlülüğüne uyu­mu sağlamak için yeni yükümlü­lükler belirlenecek.

Kira ve irtifakta yüzde 85 indirim

Yenilenebilir kaynaklı enerji ya­tırımlarını desteklemek amacıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine yönelik uygulanan izin, kira ve irtifak iş­lemlerindeki yüzde 85 indirimin süresi işletmeye girecek tesisler için 31 Aralık 2025’ten 31 Aralık 2030’a kadar 5 yıl süreyle uzatıla­cak.

Bu çerçevede 31 Aralık 2030’a kadar işletmeye girecek yenile­nebilir enerji kaynaklarına daya­lı üretim tesislerinin izin, kira ve irtifak işlemlerinde yüzde 85 in­dirim uygulanacak. Orman vasıf­lı taşınmazlarda rüzgar veya gü­neş enerjisine dayalı elektrik üre­tim tesisi kurulabilmesine yönelik izin başvuruları, 60 gün içerisin­de sonuçlandırılacak ve tesisleri­nin kurulabilmesine ilişkin izin süreçlerinde düzenlemelere gidi­lecek.

Bu kapsamda ön lisans bel­gesine istinaden, süre uzatımları dahil olmak üzere ön lisans süre­si kadar izin verilebilecek. Üretim lisansı aşamasına geçilememe­si halinde bu izin, ön lisans süresi sonunda resen sona erecek. Üre­tim lisansı aşamasına geçildiğinin EPDK tarafından ilgili idareye bil­dirilmesi durumunda ön lisansa dayalı izin, üretim lisansı süresi sonuna kadar uzatılacak.

Ölçüm ve sondaj için “lisans şartı” yok

Proje ve etüt aşamasındaki öl­çüm ve sondaj faaliyetleri için il­gili projenin ön lisans veya üretim lisansı alması şartı aranmaksızın izin verilebilecek. Ancak ön lisans kapsamında izin verilen bir saha içerisinde, izne konu projeye yö­nelik yapılan ölçüm ve sondaj fa­aliyetleri için ayrıca izin aranma­yacak. İmar Kanunu’nun 4 üncü maddesindeki “istisnalar” sak­lı kalmak şartıyla ön lisans veya üretim lisansı bulunan rüzgar ve­ya güneş enerjisine dayalı elektrik üretim tesislerinin imar planları, parselasyon planları ve bunların değişiklikleri Enerji ve Tabii Kay­naklar Bakanlığınca da onaylana­bilecek. Onaylanan imar planları ve parselasyon planları, onay ta­rihi itibarıyla yürürlüğe girecek. Onaylı planlar, Bakanlık internet sitesinde 15 gün süreyle ilan edi­lecek, itiraz olmaması halinde ilan süresinin sonunda kesinleşecek.

Ön lisans veya üretim lisansı bulunan yenilenebilir enerji kay­naklarına dayalı elektrik üretim tesislerine ilişkin yapı ruhsatı başvurularında, acele kamulaş­tırma kararına istinaden mahke­mece verilen taşınmaza el koyma kararı ruhsat alma şartları içeri­sinde değerlendirilecek bel­ge sayılacak.

İndirim süreleri 5 yıl daha uzatılacak

Elektrik Piyasası Kanunu’n­daki değişiklikle enerji ithalatı­nın azaltılması, cari açığın düşü­rülmesi ve enerji arz güvenliğinin tahkimi açısından yerli kaynakla­rın enerji üretiminde kullanımı­nın desteklenerek kapasite kulla­nım oranlarının yükseltilmesi ve yerli kaynaklara dayalı üretimin artırılması için izin, kira ve irtifak işlemlerinde uygulanan indirim­lerin süresi 5 yıl daha uzatılacak.

Teklifle, maden yeri ruhsat be­delinde yüzde 30 oranında indi­rim yapılacak. Tahsil edilecek iş­letme ruhsatı bedelinde yapılan indirimin genel bütçe gelirlerin­de sebep olacağı azalmayı telafi etmek amacıyla ruhsat bedelle­rinin genel bütçeye gelir kayde­dilecek payı yüzde 50’den yüzde 70’e çıkarılacak.

Ormanlarda arama izni

Devlet ormanları içinde maden aranması ve işletilmesi ile ma­dencilik faaliyeti için zorunlu; te­sis, yol, enerji, su, haberleşme ve altyapı tesislerine Orman Kanu­nu hükümlerine göre Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü­nün talebi üzerine 3 ay içinde 24 ay süreyle bedelsiz izin verilecek. Maden ve Petrol İşleri Genel Mü­dürlüğünce talep edilmesi halinde izin süresi 12 ay uzatılacak.

Arama faaliyeti için izin verilen alanlarda mücbir sebepler ve kı­sıtlayıcı yasal hükümler hariç iş­letme faaliyetine de izin verilecek. İzin süreçlerinde mevzuatı gereği alınması gereken kurum görüşle­ri, çevresel etki değerlendirmesi belgesi gibi belgeler Maden ve Pet­rol İşleri Genel Müdürlüğünce alı­nacak. Orman Genel Müdürlüğü tarafından verilen izin, çevresel etki değerlendirmesi yönünden uygun görüş olarak kabul edilecek.

Turizm Bakanlığı devreye girebilecek

Ruhsat düzenlendikten son­ra alan, izne tabi hale gelse dahi madencilik faaliyetlerine devam edilecek ancak ruhsat sahasın­da kültür varlığının tespiti halin­de madencilik faaliyetlerine de­vam edilebilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görü­şü aranacak. Kültür ve Turizm Ba­kanlığının uygun görüş vermeme­si durumunda Maden ve Petrol İş­leri Genel Müdürlüğü tarafından hesaplanan yatırım giderleri tuta­rındaki tazminat, lehine kısıtlama kararı verilen idarenin bütçesin­den ruhsat sahibine ödenecek.

ÇED Raporu için en fazla 4 ay

ÇED işlemleri, Çevre, Şehirci­lik ve İklim Değişikliği Bakanlı­ğı tarafından yürütülecek. Çevre­sel etki değerlendirmesi sürecin­de ilgili kurumlar görüşlerini en geç 3 ay içinde verecek. Kurum­ların ilave süre talep etmele­ri halinde en fazla bir ay ek süre verilecek.

Tüm değerlendirme­lerini tamamlayarak bu süreler içinde görüş bildirmeyen kuru­mun görüşü olumlu kabul edile­cek. İzin vermiş kurumlar, çevre­sel etki değerlendirmesi sürecin­de olumsuz görüş veremeyecek. “Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı” alınan madenci­lik faaliyetleri için ilgili kurum ta­rafından varsa mali yükümlülük­ler alınarak en geç bir ay içinde di­ğer işlemler tamamlanacak.

Beyanının %30’undan az üretene ceza yok

İdari para cezasının uygulanmasın­dan başlamak üzere, geriye doğru 3 yıllık dönemlerde yaptığı toplam üretim miktarı projede beyan edilen yıllık üretim miktarının yüzde 30’undan daha az ol­ması durumunda ruhsat sa­hiplerine verilen 77 bin 632 Türk Lirası idari para ce­zasını içeren hüküm ile 5 yıl içerisinde 2 defa idari para cezası uy­gulanması halinde ruhsat iptal edil­mesine ilişkin hükümler ise kaldırılacak.

Stratejik veya kritik madenler sil baştan

-Arz kesintisi veya yüksek fiyat artışı halinde ciddi ekonomik sorunlar veya güvenlik zafiyeti doğabilecek, sanayi üretiminin temel girdilerinden ve yüksek arz riski taşıyan madenler “kritik maden” olarak isimlendirilecek.

-Ulusal güvenlik ve ekonomik refah için yüksek öneme sahip ve iç veya dış etkenler nedeniyle arzı kısıtlanabilecek madenler ise stratejik maden olarak nitelendirilecek.

-Stratejik veya kritik madenler, Milli Savunma Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından tespit edilecek.

-Stratejik veya kritik madenlere ilişkin madencilik faaliyetleri için Kamulaştırma Kanunu hükümleri doğrultusunda acele kamulaştırma yapılabilecek.

-Bir önceki yıldaki üretim miktarının yüzde onunu geçmemek kaydıyla stratejik veya kritik madenlerin belirli bir oran veya miktarda ruhsat sahiplerince stoklanmasına Cumhurbaşkanınca karar verilebilecek.

Programa uymayanın ruhsatı iptal edilecek

Yatırım programının 2 yıl üst üste yüzde 50’nin altında gerçekleştirilmesi durumunda verilen teminat irat kaydedilecek ve ruhsat iptal edilecek. Arama faaliyetleri sonucunda işletilebilir rezerv bulunmadığının Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Koduna göre raporlanması ve talep edilmesi halinde arama ruhsat bedelleri ile ihale bedeli ruhsat sahibine iade edilecek.

Enerji hariç ‘maden kaynaklı ithalat’ 60 milyar dolar

-Altın, kömür, bakır, krom, bor dahil 60’a yakın madende ciddi rezervleri sahip olmasına rağmen, maden kaynaklı dış ticaret açığını yaklaşık 60 milyar dolara yükselten Türkiye, 2024 yılında yaklaşık 6.3 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi.

Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ 2024’te %60’a ulaştı

-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 115.9 GW

-Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 69.1 GW (yüzde 60)

-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 19.8 GW

-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 12.8 GW

Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ ilk 5 ayda da arttı

-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 119.2 GW

–Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 72.1 GW

-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 13.4 GW

-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 22.5 GW

-Toplam santral sayısı 36 bin

Kanunla 2026’da maden ihracatı 10 milyar doları aşar

-Kanun sayesinde yapılacak düzenlemeler sonucunda, yıllık yaklaşık 6.3 milyar dolar olan maden ihracatının, 2026’da

10 milyar doları aşacağı tahmin ediliyor.

-Ayrıca 60 milyar doları bulan maden kaynaklı ithalatı, talep artışına rağmen, 2026 yılında yüzde 10 oranında azaltacağı öngörülüyor.

-Kanunla madencilik sektörünün gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payının yüzde 1.2’den, 2028 yılına kadar yüzde 2’nin üzerine (gelişmiş ülkelerde yüzde 5 ile yüzde 8 arasında) çıkacağı da hesaplanıyor

2025’te kamudan 260 milyar liralık yatırım hedefi

-2025 yılında, sadece kamu, madencilik dahil olmak üzere enerji sektörüne toplam 260 milyar lira yatırım yapacak.

-Doğal gaz, petrol arama ve üretim faaliyetlerine 140.7 milyar lira, doğal gaz depolama ve iletim altyapısına 45.8 milyar lira, elektrik iletim altyapısına 42 milyar lira, elektrik üretim santralleri kapasite artışı, rehabilitasyonu ve altyapısına 9.5 milyar lira ve diğer yatırımlar için 21 milyar lira yatırım yapılacak.

Yerli kömür açığı kapattı, 2024’te 3.5 milyar $ katkı sağladı

-Güneşli ve rüzgârlı olmayan dönemlerde bu kaynaklardan, kurak dönemlerde ise hidrolik kaynaklardan elektrik üretilememesi ve bunun iletim hatlarına zarar vermesi “yerli kömür” yatırımlarının artırılmasını da zorunlu kılıyor.

-2024 yılındaki elektrik üretiminin yaklaşık 47.3 TWh’si (yüzde 14’ü) yerli kömür santrallerinden elde edildi. Bu sayede 9 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi ve yaklaşık 3.5 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.

-Kanunla 22 milyar tonluk kömür rezervi harekete geçirilecek, kömürün kalitesini iyileştiren, kükürt ve kül oranını düşüren, kalorisini artıran ve teknolojik iyileştirmelerle kömürden gaz elde etme gibi yatırımlara ağırlık verilecek.

12 milyar dolarlık doğalgaz ithalatını önledi

-2024 yılında 349 TWh elektrik üretiminin 159.4 TWh’ı  yenilenebilir (%45) kaynaklardan üretildi.

-Bu sayede yaklaşık 32 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi. Bu sayede yaklaşık 12 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.

-Aynı üretim ithal kömürle karşılanmış olsaydı, 7.7 milyar dolarlık, yaklaşık 68.5 milyon ton kömür ithal edilmiş olacaktı. 2035’te elektrik talebi 510 TWh’ye çıkacak

-2024 yılında elektrik talebi yaklaşık 349 TWh seviyesinde gerçekleşti.

-Yapılan hesaplamalar 2010 yılında yaklaşık 211 TWh olan elektrik tüketiminin, 2035 yılında 510 TWh’ye çıkacağını gösteriyor.