İklim değişiyor denizler sessizleşiyor

İklim değişik­liğiyle birlikte deniz suyu sı­caklıklarının art­ması, çözünmüş oksijen seviyele­rinin düşmesine ve suyun kimya­sal özelliklerinde değişimlere neden oluyor. Bu durum yalnızca fiziksel ortamı değil, aynı za­manda deniz canlılarının yaşamsal faaliyetlerini yakından ilgilendiren akustik koşulları da doğrudan etkili­yor.

Ses alanı ekolojisi üzerine çalı­şan ekoakustik uzmanı sosyolog İpek Oskay, yürüttüğü saha araştırmala­rıyla, insan kaynaklı baskıların de­nizlerdeki doğal akustik düzeni nasıl etkilediğini ortaya koymaya çalıştı.

Konuya ilişkin konuşan Oskay, çalışmalarının biyoloji ile akustik biliminin kesiştiği disiplinler arası bir alana odaklandığını, atmosferik, mekanik ve insan kaynaklı seslerin ekosisteme olan etkilerini araştır­dığını söyledi. Oskay, “Denizlerin 200 metreden sonrası yani büyük bölümü tamamen karanlık. Su al­tında ses çok önemli bir yön bulma, birlikte hareket edebilme, tehdit­lerden korunma ve üreme aracıdır” diye konuştu.

Tüm ekosistemi etkiliyor

Sesin suda, havadan 4-5 kat da­ha hızlı hareket ettiğini, sıcaklık, tuzluluk ve pH gibi değişkenlerin bu durumu etkileyen faktörler ol­duğunu belirten Oskay, “Balıklar, kemiklerini sürterek ya da hava ke­selerindeki kasları titreştirerek ses üretiyorlar. Karides ve ıstakoz gibi kabuklular antenlerindeki tüy ben­zeri yapılarla titreşimleri algılıyor. Kendi seslerini ise antenlerini ya da karınlarını birbirine sürterek çı­karıyorlar. Canlılar türlerine göre iç kulak ve deri yoluyla duyuyor ve tüm vücutlarıyla sesi titreşim ola­rak algılıyor. Deniz tabanına vuran sesler tüm bedenlerini titreştirerek algılayan canlıları doğrudan etki­liyor. Besin zincirinin altındaki bu canlılar zarar gördüğünde tüm eko­sistem etkileniyor” dedi.

İklim değişikliği ve gürültü üremeyi etkiliyor

Gürültü ve iklim değişikliğinin sesle olan bağlantısının doğrudan üreme ile ilişkili olduğunun altı­nı çizen Oskay, “Deniz altındaki ses ortamı bozulduğunda, balık­lar ses sinyallerini yanlış algıla­yabiliyor, çiftleşme davranış­ları olumsuz etkileniyor. Bu da popülasyon dengelerin­de ciddi sonuçlar doğurabi­liyor. Balıklarda üreme sesle tetik­leniyor, erkek ses çıkarıyor, dişi bu sesi duyunca üreme hormonu sal­gılıyor. Gürültüde ise küçük hüc­reli canlılar zarar görebiliyor” diye konuştu.

 Balıklar, enerji harcamamak için sessiz kalıyor

Deniz suyunun ısındıkça, bazı bölgelerde tuzluluğun arttığını belirten ekoakustik uzmanı sosyolog İpek Oskay, “Suyun tuzluluk oranı arttığında ses daha hızlı hareket ediyor, doğru algılanmamasına neden oluyor. Bu da sinyallerin alıcıya ulaşamamasına neden oluyor. Gürültü arttıkça canlılar seslerini alıcıya ulaştırmak için daha yüksek ses çıkarmak zorunda kalıyor. Bu da enerji kaybına yol açarak daha fazla besin ihtiyacı doğuruyor. Ancak balıkçılık baskısı ve iklim değişikliğinin etkisi ile azalan besin nedeniyle balıklar iyi beslenemediği zaman enerji harcamamak için ses çıkarmamayı seçiyor” dedi.

“Boğaz’ı bir de su altından dinleyin”

Marmara Denizi'nde ciddi su altı gürültüsü olduğunu söyleyen İpek Oskay, gemilerin belirli alanlarda saatte 20 kilometre hızla gitmesinin deniz canlılarına büyük fayda sağlayacağını dile getirdi ve şöyle devam etti: “Trafikte yaşadığımız kaosun aynısı deniz canlıları için de geçerli. Balıkların üreme dönemlerinde İstanbul gibi yoğun deniz trafiğinin olduğu bölgelerde rota değişikliği yapılmalı. Hava kabarcığı perdeleri gibi teknolojik çözümler mümkün. Suyun altındaki sesi konuşursak, çözüm bulmak da mümkün olur. Datça’da, büyük gemilere kapalı alanlarda sessiz ve sağlıklı bir su altı ses sistemi bulunuyor. İstanbul gibi kentlerde de motorların yavaşlatılması, rota değişimi gibi önlemlerle çözüm sağlanabilir.”