Vatandaş tüketti bütçe ferahladı

Recep ERÇİN

Sağlık Bakanı Prof. Dr. Ke­mal Memişoğlu, Türki­ye’deki gazlı içecekler­de Avrupa’dakinden 4 kat fazla fruktoz bulunduğunu ve tüm şe­kerli gıdalarla ilgili düzenleme yapılacağını söyledi. Bu açıkla­manın ardından gözler en çok şeker barındıran gazlı içecekle­re çevrildi. Halihazırda devlet yüzde 35’lik ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) ile kolalı gazoz tüketi­mini caydırıcı bir vergi oranı uyguluyor.

Özellikle sigara, al­kol ve kolalı gazoz gibi erdem­siz malların tüketimini caydır­mak amacıyla ÖTV alınmakta. Erdemsiz ürünlere getirilen bu tip vergilere aynı zamanda gü­nah vergileri de deniliyor. Fa­kat kolalı gazoz içeceklerinden alınan vergi, sigaradan alınan vergi kadar tüketimi caydırma­da başarılı değil. Hem tüketi­min artması hem de yıllara sa­ri yapılan düzenlemelerle kap­samın genişletilmesi yüzünden toplam ÖTV tahsilatı içerisinde yüzde 0,3’lerde bulunan kolalı gazlı içeceklerden alınan ÖTV, yüzde 1’lere dayandı.

2018’deki düzenleme ile kapsam genişledi

2021 yılına kadar yüzde 25 olan kolalı gazozlardaki ÖTV oranı bu tarihten sonra yüz­de 35’e çıkarıldı. Temmuz 2025 itibarıyla kolalı gazozların top­lam ÖTV içindeki payı yüzde 0,96 düzeyinde. Geçen yıl aynı dönemde bu oran yüzde 0,79’du. 2015 yılında bu pay yüzde 0,32 iken vergi artışı öncesi yıl olan 2020’de yüzde 0,64’e yüksel­di. 2021 yılında ilave 10 puanlık vergi artışının da etkisiyle yüz­de 0,96’ya kadar çıktı. 2018 yı­lında kolalı gazlı içecekler adı altında alınan ÖTV gelirinin katlandığı görülüyor.

Bunun ne­deni ise o yıl yapılan düzenleme. Buna göre 2018 yılında yapılan düzenleme sonrasında, meyvalı ve sade gazozlar, al­kolsüz biralar, 20.09 ve 22.02 G.T.İ.P. nu­maralarında sınıf­landırılan ambalaj­lanmış ve/veya top­tan teslime konu edilen; meyve nek­tarları, meyveli içe­cekler, limonatalar, enerji içe­cekleri, sporcu içecekleri, soğuk çay, soğuk kahve, tonik ve tat­landırılmış veya aromalandırıl­mış benzeri içecekler bu listeye dahil edildi. 2021’den 2022’ye baktığımızda kolalı gazlı içe­ceklerden alınan ÖTV tutarının katlandığı görülüyor. Aynı dö­nemde toplamda alınan ÖTV de katlandığı için bu durumu enf­lasyonist fiyatlarla açıklayabi­liyoruz.

Diğer ÖTV kalemlerinden hızlı arttı

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı verilerinden 2015-2024 dö­nemi itibarıyla bak­tığımızda kolalı ga­zozlardan alınan ÖTV tutarı 30,6 mil­yar TL. Bu yıl bek­lenen tahsilat 17,6 milyar TL.

Böyle­ce birikimli tahsilat 48 milyar lirayı aşa­cak. 2015’te bütçe 105,9 milyar lira toplam ÖTV geliri yazdı. Bu tutar bütçe tahminlerine göre 2025 sonunda 2,1 trilyon liraya çıkacak. On yıl öncesine göre yüzde 1902’lik artışa denk geli­yor. 2015’te kolalı gazlı içece­klerden alınan ÖTV tutarı ise 345 milyon lira. Tutarın bu yıl sonunda 17,6 milyar liraya yükselmesi öngörüldü. On yıl önceki tutara göre artış yüzde 5 bini aşıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı Temmuz 2025 büt­çe gerçekleşmelerine göre yı­lın ilk yedi ayında bütçe gelirle­ri 4,5 trilyon lira oldu. Bunun 3,8 trilyon liralık kısmı vergilerden geldi. Maliye 515 milyar liralık dahilde KDV ve 743 milyar lira­lık ÖTV geliri yazdı. İthalde alı­nan KDV de 750 milyar lira oldu.

Vergi gelirleri geçen yılın ilk ye­di ayına kıyasla yüzde 49,6 ora­nında artarken, dahilde alınan KDV yüzde 59,4 ve ÖTV yüzde 37,8 arttı. İthalde alınan KDV’de­ki artış da yüzde 24,4 oldu. ÖTV kalemi altında sıralanan ve ko­lalı gazozlar olarak tasnif edilen kalemden elde edilen gelir geçen yılın ilk yedi ayında 5,9 milyar li­ra iken bu yılın aynı döneminde yaklaşık 9,9 milyar liraya yüksel­di. Artış yüzde 66,4 olarak kayde­dildi. Kolalı gazozlardan alınan vergi, ÖTV içerisinde tutar bakı­mından en küçük kalem olsa da artış bakımından; yüzde 44,4 ar­tan alkollü içkileri, yüzde 41,7 ar­tan tütünü, yüzde 37,5 artan mo­torlu taşıtları, yüzde 33,8 artan petrol ve doğal gazı ve yüzde 31,6 artan dayanıklı tüketim malları­nı geride bıraktı.

Şeker dünyada da vergilendiriliyor

Devletler sağlık açısından zararlı gördükleri ürünlere ilave vergiler uyguluyorlar. Dünyada tütün ve alkollü içeceklere uygulanan vergiler en bilinenleri. Türkiye’de ÖTV, 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na göre dört liste halinde belirtilen mallar üzerinden uygulanıyor.

Kanununun III sayılı listesinde A ve B cetvelleri söz konusu. A cetveli; meyve suları, sade gazozlar, kolalı gazozlar, alkolsüz içecekleri kapsarken, B cetveli; sigara ve tütün ürünlerini kapsıyor. Devlet bu vergiler yoluyla bir yandan erdemsiz mallara olan aşırı talebi kısmayı hedeflerken diğer yandan da gelir sağlıyor.

Bu sayede talep fiyat esnekliği düşük ve gelir esnekliği yüksek olan ürünler vergilendirildiği için kaynak dağılımında etkinlik sağlanmaya çalışılıyor. Dünyada 50’den fazla ülke, ABD ve Kanada’da bazı eyaletler şekerli içeceklere vergi getirdi. Uygulama, şekil olarak ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, İngiltere gibi bazı ülkelerde ürün içeriğindeki şeker miktarına göre kademeli vergilendirme de söz konusu. Suudi Arabistan örneğindeki gibi ürünün satış fiyatı üzerinden belli oranda alınan vergiler de mevcut.