Türkiye ekonomisi, TÜİK’in açıkladığı verilere göre 2025 yılı ikinci çeyreğinde yüzde 4,8 büyüme kaydetti. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış büyüme oranı ise yüzde 4,6 olarak açıklandı. Ancak bu rakamlar, aynı dönemde yayımlanan sanayi üretimi, kapasite kullanım oranı, inşaat üretimi ve dış ticaret gibi öncü göstergelerle uyumlu görünmüyor.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, 3 Eylül 2025 tarihli “Hangisi Doğru?” başlıklı yazısında, açıklanan GSYH verilerinin sahadaki ekonomik gerçeklerle çeliştiğini belirterek durumu “birkaç tuhaflık” başlığı altında değerlendirdi. İktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez’in değerlendirmesi şu şekilde;
“Bu oranlar, en iyimser beklentilerin dahi üzerinde”
“TÜİK, 2025 yılının ikinci çeyreğine ilişkin Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) verilerini açıkladı. Buna göre ekonomi, yıllık bazda yüzde 4,8, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış olarak ise yüzde 4,6 büyüdü. Bu oranlar, en iyimser beklentilerin dahi üzerinde gerçekleşti.
TÜİK’in güncellediği verilerle birlikte, yılın ilk çeyreğine ait büyüme oranı da yüzde 2’den yüzde 2,3’e revize edildi. Böylece son dört çeyreğin ortalama büyümesi yüzde 3 oldu.
İkinci çeyrekte büyümeye en yüksek katkıyı yüzde 10,9 ile inşaat sektörü sağlarken, onu yüzde 7,1 ile iletişim, yüzde 6,1 ile sanayi ve yüzde 5,6 ile ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmetleri izledi. Buna karşılık tarım, hayvancılık ve balıkçılık yüzde 3,5; kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmet faaliyetleri ise yüzde 1,2 oranında daraldı.
İnşaat sektörü büyümenin lokomotifi oldu
Yüzde 4,8’lik ikinci çeyrek büyüme oranına katkılarda ilk sırayı inşaat sektörü alıyor (yüzde 10,9). Onu yüzde 7,1 ile iletişim faaliyetleri, yüzde 6,1 ile sanayi sektörü, yüzde 5,6 ile ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmetleri izliyor. Tarım, hayvancılık ve balıkçılık ikinci çeyrekte yüzde 3,5, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri ise yüzde 1,2 küçülmüş görünüyor.
Büyümeye harcamalar açısından bakarsak en önemli katkının gayrisafi sabit sermaye oluşumundan, daha bilinen ifadesiyle yatırımlardan (yüzde 8,8) ve hane halklarının nihai tüketim harcamalarından (yüzde 5,1) geldiğini görüyoruz. Mal ve hizmet ihracatı yüzde 1,7 artarken ithalat yüzde 8,8 artış göstermiş görünüyor.
Buraya kadar anlattıklarımızda birkaç tuhaflık var.
İlk tuhaflık sanayi sektörü verilerinde ortaya çıkıyor: Sanayi sektörüne ilişkin veriler ve sanayicilerin yakınmaları sanayi sektörünün yüzde 5,6 gibi tatmin ediciliğin bile üzerinde bir büyümeyi kesinlikle işaret etmiyordu.
Aşağıdaki tablo mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretim endeksinin (SÜE) önceki yılın aynı ayına göre değişim oranını gösteriyor (kaynak: TÜİK: Sanayi Üretim Endeksi, Haziran 2025, ek tablo 1.)
Tablodan görüleceği gibi mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi sektörü üretim endeksi ilk çeyrekte yüzde 1,4 gibi düşük bir büyüme göstermişken ikinci çeyrekte daha da düşerek ortalama yüzde 0,2 büyüme sergilemiş görünüyor. Bu büyüme GSYH hesaplarında yer alan yüzde 6,1’lik sanayi büyümesinin ve yüzde 4,6’lık mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH büyümesinin oldukça altında. Dolayısıyla burada işler karışıyor ve sanayicilerin feryatları haksız görünmüyor. Şimdi bir de imalat sanayiinde (ki sanayi sektörünün yüzde 70’inden fazlasıdır) kapasite kullanma oranlarına (KKO) bakalım Aşağıdaki grafik KKO gelişimini gösteriyor (grafik, TCMB, Reel Sektör İstatistikleri / Kapasite Kullanım Oranları tablosundaki veriler kullanılarak tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafik bize sanayide kapasite kullanım oranlarının düşüş eğiliminde olduğunu gösteriyor ve bu durum SÜE endeksindeki gelişmeyi doğruluyor.
İkinci tuhaflık inşaat sektörüyle ilgili: Buradaki veriler ve sektör temsilcilerinin yakınmaları bu sektörde de yüzde 10,9’luk bir büyümeyi işaret etmiyordu.
Aşağıdaki tablo mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış inşaat üretim endeksindeki (İÜE) değişimleri gösteriyor (kaynak: TÜİK: İnşaat Üretim Endeksi, Haziran, Ek tablo 1.)
“4,6 oranındaki büyümeyi açıklayacak bir duruma kesinlikle işaret etmiyor”
İÜE değişimi ilk üç ayda (ilk çeyrek) çok düşük bir artışı sergilerken ikinci üç ayda biraz daha yüksek bir artış göstermiş. Buna karşılık ikinci çeyrekteki inşaat üretiminin GSYH’ye yüzde 10,9 oranında bir katkı yapacak ya da mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış yüzde 4,6 oranındaki büyümeyi açıklayacak bir duruma kesinlikle işaret etmiyor.
Üçüncü tuhaflık dış ticaretin katkısından kaynaklanıyor: Her ay ihracat artışıyla iftihar edilirken bir de bakıyoruz ki ihracat bu dönemde yüzde 1,7 artarken ithalat yüzde 8,8 artmış. Genel kabul gören görüşe göre ihracat GSYH büyümesine pozitif, ithalat ise negatif etki yapar. Bu, ağırlıklı olarak tüketim malı ithal eden ülkeler için doğrudur. Bizim gibi üretimde ithal malı ağırlığı olan bir başka deyişle ithalatının ağırlığı hammadde, ara malı ve yatırım malı gibi üretimde kullanılan mallar olan ülkelerde ithal mallar büyümeye pozitif etki yapar.
Yalnızca bu verilere bakılarak kesin bir yargıya varmak çok doğru olmasa da bu veriler bize ya bu büyüme oranlarının ya da sanayicilerin ve inşaat sektörü temsilcilerinin şikâyetlerinin doğru olmadığını söylüyor.”
News
