Türkiye’nin yeşil dönüşüm faturası 265 milyar dolar

Başak Nur GÖKÇAM

Sabancı Üniversitesi İs­tanbul Politikalar Mer­kezi (İPM) tarafından hazırlanan ‘Türkiye’nin Kar­bonsuzlaşma Yol Haritası: 2053’te Net Sıfıra Doğru’ ra­porunun çıktıları açıklandı. Çalışmada, ekonominin ilgi­li tüm sektörlerini içeren se­ra gazı emisyonları birleştiri­lerek Türkiye’nin 2025-2053 dönemi için azaltım senaryo­ları hazırlanarak, yatırım ma­liyetleri belirlendi. Raporun, bu yıl Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e sunacağı yeni Ulu­sal Katkı Beyanı (NDC-Natio­nally Determined Contributi­on) için bilimsel bir arka plan niteliğini taşıdığı belirtildi.

Türkiye, 2021 yılında imza­lanan Paris Anlaşması’yla se­ra gazı emisyonlarını 2053’te net sıfıra indirmeyi hedefledi­ğini açıklamıştı. 2022’de gün­cellenen NDC’de de emisyon­larda yüzde 41 artıştan azal­tım hedefi vermişti. Ancak bu hedef, uzun vadede net sıfıra uyumlu olmadığı gibi sektör­lerde bir azaltım patikasının oluşmasına imkan vermiyor. Bu nedenle İPM’nin bu çalış­masının, referans ve net sı­fır senaryolarını karşılaştıra­rak 2053’te Net Sıfır hedefine doğru Türkiye’nin 2035 için belirlemesi gereken ara hede­fi ortaya koyması açısından önem taşıdığı ifade edildi.

Raporun araştırma ve ya­zı ekibinde İPM İklim Deği­şikliği Çalışmaları Koordina­törü Dr. Ümit Şahin, Hacet­tepe Üniversitesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bö­lümü Öğretim Üyesi ve EPRA Genel Müdürü Doç. Dr. Os­man Bülent Tör, ODTÜ Eko­nomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ebru Voyvoda, An­kara Üniversitesi Ziraat Fa­kültesi Tarım Ekonomisi Bö­lümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlkay Dellal, Ankara Üniversi­tesi ve TURKECO Enerji’den Doç. Dr. Duygu Erten ve Medi­pol Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi’n­den Dr. Özay Uslu yer aldı.

Yatırımın yüzde 75’i binalara ayrılmalı

Rapora göre Türkiye’nin sera gazı emisyonlarının, 2036’ya kadar kömürden ka­demeli çıkış ve yenilenebilir enerji kurulumunun hızlan­masıyla 2035’te 2010 sevi­yesine gerileyebilir. Türkiye enerji dönüşümü, sanayide teknoloji dönüşümü ve bina­larda elektrifikasyon sağlan­ması halinde ise 2053’e kadar sera gazı emisyonlarında yüz­de 61 azaltım mümkün. Bu da yıllık ortalama yaklaşık yüz­de 3’lük bir azaltıma karşılık geliyor. Yapılan hesaplamala­ra göre ise Türkiye’nin net sı­fır hedefine ulaşabilmek için bugün yapılanlara ek olarak, yüzde 75’i binalar sektörü için olmak üzere 265 milyar dolar yatırıma ihtiyaç var.

Çalışmaya ilişkin açıklama­da bulunan Dr. Ümit Şahin, “Türkiye planlı bir stratejiyle sera gazı emisyonlarını 2025- 2035 arasında mutlak olarak azaltabilir ve 2053’e kadar emisyonlarını daha da azal­tarak Net Sıfır hedefine yak­laşabilir. Bu çalışmadaki Net Sıfır senaryosuna göre, Tür­kiye’nin bu yıl sunacağı ye­ni NDC’nin 2053’te Net Sıfır hedefiyle uyumlu olabilmesi için öncelikle 2021’in emis­yonların tepe noktasına çık­tığı yıl olarak korunması ve emisyonların 2025’ten itiba­ren hızlanarak azaltılması ge­rekiyor” dedi.

2010 öncesi düzeylere düşebilir

Türkiye’nin sera gazı emis­yonlarının, gerekli politikalar izlenerek 2035’te 2021’e göre yüzde 35 azaltılarak 370 mil­yon tona düşürülebileceğini belirten Dr. Şahin, “Bu aynı zamanda emisyonların 2010 öncesi düzeylere düşürülme­si anlamına geliyor. Raporda Net Sıfır senaryosuna göre karbondioksit emisyonların­daki azaltım daha hızlı olu­yor. Türkiye’nin karbondiok­sit emisyonları 2035’te 2021’e göre yüzde 40 azaltılarak 277 milyon tona düşürülebilir.

Bu da karbondioksit emisyonla­rının 2005 öncesi düzeylerine gerileyebileceği anlamına ge­liyor.2035’e kadar yapılabile­cek bu azaltım, büyük ölçüde elektrik sektöründe kömür­den kademeli çıkışa ve yeni yenilenebilir enerji santral­lerinin hızlı bir şekilde kurul­masına bağlı. Elektrik sektö­ründe kömür kullanımından kademeli çıkış 2036’ya kadar tamamlanabilir. Bu, rüzgâr ve güneş enerjisi kurulum hı­zının yılda yaklaşık 10 GW’a ulaşmasıyla ve 2035’e kadar 9 GW batarya yatırımı yapılma­sıyla mümkün” diye konuştu.

Ulaştırma sektörü stratejik kaldıraç

Ulaştırma sektörünün, sera gazı emisyonlarının azaltımında stratejik bir kaldıraç konumunda olduğunu belirten Dr. Özay Uslu, “Modelleme ve projeksiyonlarımız, elektrikli araçlara geçişin ve bu alandaki yatırımların hızlanmasının emisyonları belirgin biçimde düşürdüğünü gösteriyor. Karayolundan özellikle demiryoluna kayacak bir dönüşüm ise hem çevresel hem de ekonomik açıdan güçlü bir fırsat sunuyor. Bu senaryolar, enerji verimliliğini artırırken fosil yakıtlara bağımlılığı azaltıyor” dedi.

Binaların emisyonları 2045 yılında sıfırlanabilir

Net Sıfır senaryosunda binalar sektöründe 2025 sonrası tüm yeni binaların ‘Neredeyse Sıfır Enerjili Bina’ (NSEB) olarak inşa edilmesi, Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK) kullanım oranının 2040’ta yüzde 20’ye, 2050’de yüzde 30’a çıkarılması, 2000 yılı öncesi binaların kademeli olarak yıkılıp yenilenmesi ve mevcut binalarda enerji verimliliği iyileştirmelerinin yapılması öngörülüyor. Ayrıca kömürden doğalgaza, ardından doğalgazdan elektriğe geçişle 2045 yılına kadar ısınmada fosil yakıtların tamamen terk edilmesi hedefleniyor.

Bu dönüşümle 2045’ten itibaren binalardan kaynaklanan emisyonlar sıfıra düşüyor. Ancak bu dönüşüm yaklaşık 200 milyar dolarlık bir yatırım ihtiyacı doğuruyor.

Dönüşümün hızını uygulamadaki kararlılık belirleyecek

2025–2053 dönemi boyunca, referans senaryoda sanayi emisyonları ortalama yıllık yüzde 2,5 artış gösterirken Net Sıfır senaryosunda emisyonlar yıllık yüzde 2 azalıyor. Net Sıfır senaryosunda 2025’e kıyasla 2035 yılında yüzde 22, 2053 yılında ise yüzde 44 oranında karbondioksit eşdeğeri azaltım sağlanıyor.

Çalışmadaki bulguların her sektör için uygulanabilir karbonsuzlaşma seçeneklerini net biçimde ortaya koyduğunu belirten Prof. Dr. Ebru Voyvoda, “Metalde teknolojik dönüşüm, gübrede katalitik azaltım, çimentoda ise klinker oranının düşürülmesi ve geri dönüşüm malzemesi kullanımı öne çıkıyor. Çimento sektörü, 2053’e giden yolda süreç emisyonlarının en büyük kaynağı olarak kritik bir odak alanı konumundadır. Kimya ve diğer sanayilerde elektrifikasyonun artışı beklenirken, enerji verimliliği kazanımlarının kararlılıkla uygulanması dönüşümün hızını belirleyecektir” dedi.

Elektrik sektörünün dönüşüm maliyeti 80 milyar $

Rapora göre Türkiye’nin Net Sıfır hedefine ulaşabilmesi 2025-2035 arasındaki on yıl için toplam 265 milyar ABD doları ek maliyete neden oluyor. Bu maliyetin en büyük kısmı (yüzde 75’i) bina sektöründeki dönüşümden kaynaklanıyor. Bu rakam içinde sanayi sektörü için dönüşümün maliyeti yaklaşık 8,3 milyar dolarda kalırken, elektrik sektörü için 80 milyar dolara ulaşıyor. Ulaştırma sektöründeki dönüşüm için ise ek maliyet değil, petrol ithalatının azaltılmasına bağlı 36,5 milyar dolar fayda ortaya çıkıyor.

Düşük emisyonlu ve çevre dostu tarım mümkün

 Tarım sektöründe ise mevcut eğilimlerin sürmesi halinde tarım kaynaklı emisyonların 2053 yılında 99 milyon ton karbondioksit eşdeğer seviyesine yükselmesi bekleniyor. Net Sıfır senaryosu uygulandığında ise emisyonlar, 2053 yılında 68 milyon ton karbondioksit eşdeğer seviyesine gerileyebilir. Stratejilerin etkisine bakıldığında, biyogaz kullanımıyla gübre kaynaklı emisyonlarda yüzde 66,5, tarım makinelerinin elektrifikasyonu ile yüzde 67,6, sığır yetiştiriciliğinde genetik ıslah ve yem kalitesi iyileştirmeleriyle yüzde 14,3 oranında azaltım sağlanabiliyor.

Tarım konusunda çalışmaların detayını anlatan Prof. Dr. İlkay Dellal ise “Ulusal iklim politikalarıyla uyumlu şekilde kurgulanan senaryolarda, kimyasal gübre kullanımının azaltılması, baklagillerle ekim nöbetinin artırılması, daha az toprak işleme, tarım makinelerinde elektrifikasyon, hayvan gübresinin biyogaz tesislerinde değerlendirilmesi ve hayvan ıslahıyla verimlilik artışı gibi adımlar öne çıkıyor. Bu uygulamalar sayesinde hem düşük emisyonlu hem de çevre dostu bir tarım modeli mümkün olacak, Türkiye’nin 2053 Net Sıfır hedefine ulaşmasına güçlü bir katkı sağlanacak” değerlendirmesinde bulundu.