Körfez akıntısı çökmenin eşiğine gelecek: Avrupa'da iklim değişecek

Başak Nur GÖKÇAM

İklim değişikliği, Atlan­tik Okyanusu’nun den­gesini tehdit ediyor. Bi­lim insanları, küresel ısın­manın okyanus akıntılarını zayıflattığını ve ısı taşınımını bozduğunu belirtiyor. Bu du­rum, Avrupa’da aşırı kışlara, yaz kuraklıklarına ve tropi­kal bölgelerde yağış rejimle­rinin kaymasına yol açabilir. Uzmanlara göre Atlantik’te­ki bu değişim, küresel iklim sistemi için kritik bir dönüm noktası olabilir.

Bu alanda yapılan yeni bir bilimsel araştırma, iklim de­ğişikliğinin yeryüzündeki en kritik okyanus akıntı sistem­lerinden biri olan Atlantik Meridyen Devir Daimi’nin (AMOC) 2100 yılından sonra tamamen çökebileceğini or­taya koydu.

Körfez Akıntısı’nı da kap­sayan bu sistemin kapanma­sı, Avrupa’yı şiddetli kışlara, yaz kuraklıklarına ve tropi­kal bölgelerde yağış düzenle­rinin bozulmasına karşı sa­vunmasız bırakacak.

Environmental Resear­ch Letters dergisinde yayım­lanan bu çalışmaya, Pots­dam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsü (PIK) ve Hollanda Kraliyet Meteoroloji Ensti­tüsü’nden bilim insanlarının da katkı sağladığı belirtildi.

Dönüm noktası: Kuzey Atlantik’teki çöküş

AMOC, tropiklerden ısın­mış yüzey sularını kuzeye taşıyıp, soğumuş yoğun su­ları güneye doğru daldıra­rak küresel iklimi düzenle­yen bir ‘okyanus taşıma ban­dı’ işlevi görüyor. Avrupa’nın nispeten ılıman kışlarını bu sistem sağlıyor. Ancak mo­deller, Kuzey Atlantik’te kış aylarında gerçekleşen derin konveksiyonun çökmesi ile zincirleme bir sürecin başla­dığını gösteriyor.

Atmosferin yeterince so­ğumaması nedeniyle okyanu­sun yüzeyinden ısı kaybı aza­lıyor, bu da dikey karışımı za­yıflatıyor.

Daha sıcak ve hafif yüzey suları batamaz hale geliyor, kuzeye taşınan sıcak ve tuz­lu su miktarı azalıyor. Buna paralel olarak, Grönland’dan ve diğer kaynaklardan gelen tatlı suyun artışı yüzeyin tuz­luluğunu daha da düşürüyor. Böylece, kendi kendini besle­yen bir geri besleme döngü­sü başlıyor ve AMOC giderek zayıflıyor.

Konuya ilişkin açıklamada bulunan PIK araştırmacısı Stefan Rahmstorf, simülas­yonlarda kritik eşiğin önü­müzdeki birkaç on yıl içinde aşılabileceği vurgusunu ya­parak, “Kritik eşik geçildik­ten sonra AMOC’un kapan­ması, kendi kendini güçlen­diren süreçlerle kaçınılmaz hale geliyor. Modellere gö­re, Kuzey Atlantik’in taşıdı­ğı ısının miktarı mevcut sevi­yenin %20’sinin altına, hatta bazı senaryolarda neredeyse sıfıra düşüyor. Kuzeybatı Av­rupa’da sert kışlar, yaz kurak­lıklarının artması, tropik böl­gelerde yağış kuşaklarının kayması gibi sonuçlar doğu­racak” dedi.

2100 sonrası risk daha da yüksek

Çalışmada kullanılan CMIP6 iklim simülasyonlarının, 2300– 2500 yıllarına kadar uzanan projeksiyonları içerdiği belirtildi. Dokuz yüksek emisyon senaryosunun tamamında AMOC’un derin devrilme sisteminin kapandığı görüldü. Bazı orta ve düşük emisyon senaryolarında bile benzer sonuçlar ortaya çıktı. Çalışmaya ilişkin konuşan araştırmanın baş yazarı Sybren Drijfhout, gözlemlerin bu tabloyla uyumlu olduğuna dikkat çekerek “Kuzey Atlantik’teki derin konveksiyon, son 5–10 yılda düşüş eğilimi gösteriyor. Bu bir doğal değişkenlik olabilir ama modellerin projeksiyonlarıyla örtüşüyor” diye konuştu.

Emisyonların hızla azaltılması şart

Mevcut modellerin Grönland’daki buz erimesiyle gelen ek tatlı su yükünü hesaba katmadığını, bunun da riski daha da artırabileceğinin altını çizen PIK araştırmacısı Stefan Rahmstorf “Emisyonların hızla azaltılması çok kritik. AMOC’nin tamamen durmasını engellemek için çok geç olabilir ama kapanma riskini önemli ölçüde azaltabiliriz” ifadelerini kullandı.