Mehmet H. GÜLEL
mehmet.gulel@dunya.com

Badem üretiminde bu yıl son yılların en zor dö­nemi yaşıyor. Zirai don ve dolu yağışından olumsuz etkilenen üreticiler, düşük fi­yatların yanı sıra ABD’ye uy­gulanan gümrük vergisinin düşürülmesiyle daha da zor durumda kaldı. Sektör tem­silcileri, yüksek maliyetler ve düşük fiyatlar nedeniyle üre­ticilerin artık ayakta kalama­dığını belirtiyor. Son iki yılda 8 bin dönüm badem bahçesi sö­külürken, bu yıl yalnızca Adı­yaman’da 30 bin dönüm bah­çenin sökülmesi bekleniyor.

Adıyaman’da badem üretici­lerinin ağaç sökümüne başla­dığını aktaran Kahta Sert Ka­buklu Meyve Üreticileri Birliği Başkanı Mehmet Sena Yıldı­rım, bahçe sökümlerin yoğun bir şekilde devam ettiğini belir­terek, “Bu yıl Adıyaman’da yak­laşık 30 bin dönüm badem bah­çesinin söküleceğini öngörü­yoruz. Daha önce 8 bin dönüm bahçe sökülmüştü. Geçen yıl fi­yatların biraz daha iyi olmasın­dan dolayı söküm az gerçekleş­ti. Bu yıl üreticiler artık ayakta kalamadığı için birlik başkanı olarak ben dahil ‘sökmem’ di­yenler bile sökmeye başladı. Şu an oduncu arıyorum; üstü­ne para vermeyeceğim şekilde gelip söküp temizlese sökece­ğim. Sökülen bahçeler tam ve­rim döneminde ve 10 yaşında olan bahçeler. Bahçe sökümü­nün en büyük nedeni üreticinin kazanmaması” dedi.

Bu yıl badem alım fiyatı yüzde 16 arttı

Üretimde temel problemin üretim maliyetlerinden kay­naklandığını ifade eden Yıldı­rım, bu yıl kabuklu bademin kilogram fiyatının 50 ile 130 li­ra arasında değiştiğini bildirdi. 130 lira olan ürünün randıman oranını, 1 kiloda 350 gramın üstünde iç veren ürün grubu­nun oluşturduğunu ifade eden Yıldırım, “Fakat kilogram or­talaması 100 lirayı bulmuyor. Biz fiyatlara karşı artık üreti­ci kazansın derdini bıraktık ve şunu söyledik; üreticinin en azından bahçeyi sökmeyece­ği şekilde bir fiyat verilmesini talep ettik. Yüzde 200 randı­manı olana 350 kuruş, yüzde 350 ve üstüne de 400 kuruş fi­yat bekliyorduk. Tarım Kredi Kooperatifi geçen yıl üst limiti 280 kuruş olarak açıkladı. Bu yıl ise yüzde 16’lık artışa gide­rek 335 kuruş verdi. Eğer talep ettiğimiz fiyat olsaydı, üretici­ler sökmemek için biraz daha direnirdi” diye konuştu.

Çözüm önerilerini de dile getiren Yıldırım, Türkiye’de üretim destek modelinde, re­kabet etmek istedikleri ülke­lerin yanına bile yaklaşama­dıklarını söyledi. Rekabette çok geride bulunduklarını ve rakip ülkelerin kendi üretici­sine yüzde 50 sübvansiyonla malzeme sağladığını belirten Yıldırım, “Onlarda kurulum giderlerinin minimum yüzde 75’i maksimum yüzde 100’ü karşılanıyor. Araç, gereç trak­tör, makineler yüzde 75 hibe veriliyor. Biz ise yaptığımız ya­tırımlarla borçlu başlıyoruz. Onlarda sübvansiyon hibe ye­rine geçiyor. Bizde ise maksi­mum yüzde 25 sübvansiyon bulunuyor. Bunun yanı sıra iş­çilik maliyetlerimiz aldı başını gidiyor. Biz üretime başladığı­mızda işçilik 17 dolarken, bu­gün 28 dolar. Enerji giderimiz yakıt ve mazot 10 kattan fazla arttı. Biz o tarihte 12 dolardan badem satıyorduk, bugün ise aynı fiyata satamaz durumda­yız” ifadelerini kullandı.

“Rekolte 100 bin tondan 20 bine düştü”

Badem ithalatının ağırlık­lı olarak ABD’den yapıldığına dikkat çeken Yıldırım, son ola­rak ABD’ye uygulanan ek ver­gilerin sıfırlandığını aktardı. Şu an bademde yüzde 15’lik gümrük vergisinin devam et­tiğini dile getiren Yıldırım, bu­nun yanı sıra Cumhurbaşkanı Kararnamesi ile her sene 20 bin ton ile 30 bin ton arasında gümrüksüz kotalı ithalat ya­pıldığını bildirdi. “Diğer ülke­ler hasat döneminde üretici­sini korumak için ithalat yasa­ğı veya kota uygularken, bizde ise tam hasat zamanı olan ey­lülde vergi kaldırılıyor” diyen Yıldırım, “Türkiye genelinde bu yıl 20 bin ton civarında ka­buklu badem rekoltesi bekli­yoruz. Rekolte 100 bin tonlar­dan bu seviyeye düştü. Bu dü­şüşte zirai don ve dolu etkili oldu. Türkiye’de badem tüke­timi her yıl artmakla beraber son rakamlara göre 85 bin ton iç badem tüketiliyor” açıkla­masında bulundu.

“Şanlıurfa’da da sökümler başladı”

Bahçesini söken üreticile­rin hangi ürüne yöneleceği­ni, özellikle bakanlığın da sor­duğunu ileten Yıldırım, bunu üreticilerin dahil kendilerinin de bilmediğini ve daha kârlı bir ürün varsa onu da bilme­diklerini vurguladı. Hububat üretimin de kazandırmadığını aktaran Yıldırım, “Belki tütün olarak değerlendirirler. Tütün de böyle devam ederse ona da bir iki yıl içinde bir kota, vergi veya yasak gelir. Yani proble­mimiz büyük ve ne yapacağı­mızı bilmiyoruz. Yetkililerden bir talebiniz var mı? diye so­rarsanız bir talebimiz de yok. Diğer illerde de söküm için bi­zi bekliyorlar. Şanlıurfa’da da sökümler başladı” dedi.

Öte yandan ceviz üretici­sinin de aynı sıkıntıları ya­şadığını anlatan Yıldırım, bu yıl piyasada ceviz olmaması ve iç piyasada ceviz talebinin bademden daha yüksek ol­masından dolayı üreticilerin bahçe sökmeyeceğini ama se­neye onların da söküme gide­bileceğini aktardı.

“Yüzde 15’lik gümrük vergisi üreticiler için yeterli değil”

Ceviz üreticileri açısından halen en büyük ithalatın ABD’den yapıldığını kaydeden Avrupa Tarım Operasyon Yöneticisi Haşimcan Yazıcıoğlu, vergi indiriminin Türkiye’deki üretici fiyatlarını mutlaka olumsuz etkileyeceğini söyledi. Pazarda kalite ve fiyat açısından Çin’den düşük kalite ve daha ucuz ürün gelmesinden ziyade, daha kaliteli ABD cevizinin gelmesinin fiyatlarda daha rekabetçi ortam yaratacağını ifade eden Yazıcıoğlu, “ABD bizim için daha iyi bir rakip ama yüzde 15’lik vergi dilimi Türkiye’deki üreticiler için kesinlikle yeterli değil. Çünkü, Türkiye’deki yatırımcıların çok yeni olmasından ve onların üretim maliyetleri ile rekabet edemememizden dolayı uzun vadede ciddi anlamda üretici zarar görür. 16 Ekim 2023 tarihli Resmi Gazete’de yapılan değişikle badem ithalatının gümrük vergisi oranı yüzde 2’den yüzde 15’e, ek mali yükümlülük tutarı ürünün kabuklu olanları için ton başına 452 dolardan 580 dolara, kabuksuz olanları için 818 dolardan 942 dolara çıkarıldı. Ceviz ithalatının gümrük vergisi oranı ise yüzde 4’ten yüzde 15’e, ek mali yükümlülük tutarı da kabuklu ceviz için ton başına 307 dolardan 416 dolara, kabuksuz ceviz için de 573 dolardan 1.099 dolara çıkarıldı. ABD için uygulanan ekstra yüzde 10 gümrük vergisi geçtiğimiz hafta kaldırıldı” dedi.