Dünyanın manzarası artık değişiyor

Başak Nur GÖKÇAM

İnsan kaynaklı iklim kri­zi, 21’inci yüzyıl itibarıyla dünya buzullarında kritik bir erime süreci başlattı. Yapı­lan hesaplamalara göre yalnız­ca dağ buzullarının bile 2000– 2023 arasında ortalama yıllık 273 milyar ton buzul kaybı ya­şadığı ortaya çıktı. 2023 yılın­da ise bu kayıp 600 milyar tona ulaşarak tüm zamanların re­korunu kırdı.

Söz konusu sü­reç deniz seviyesinde 1,7 mili­metrelik bir artışa yol açarken, toplamda 2000 yılından bu ya­na yaklaşık 6,5 trilyon ton bu­zulun eridiği ve deniz seviyele­rinin 18 milimetre yükseldiği hesaplandı. Araştırmalara gö­re bu erimenin gelecek yıllar­da hızlanarak artması, 2050 ve sonrasında su kaynaklarını ve yaşam alanlarını büyük tehdit altında bırakması öngörülü­yor. Yani 25 yıl sonra bir günde kaybedilen 12,5 milyar ton bu­zul miktarı, altı günlük global buz erimesine eşdeğer bir öl­çüde olacak.

Buzulların erimesine yö­nelik yapılan bilimsel araştır­malar, yüzyılın sonuna kadar buzul kütlesinin senaryoya bağlı olarak yüzde 25 ile yüz­de 83 arasında değişen oran­larda azalabileceğini gösteri­yor. Bunun, özellikle dağ bu­zulları için ciddi bir kayıp anlamına geleceği ve su temi­ni, hidroelektrik ve tarımsal faaliyetlerde dramatik etki­leri olabileceği düşünülüyor. Türkiye gibi su kaynaklarına bağımlı birçok ülke için bu du­rum, hem çevresel hem de sos­yal bir alarm anlamına geliyor. Hızlı ve etkili küresel emisyon azaltımı, sadece buzulların de­ğil, dolayısıyla doğanın ve in­sanlığın da geleceği için kritik önem taşıyor.

180 bin buzul incelendi

Victoria Üniversitesi (UVic) coğrafyacısı Sophie Norris ve ekibi tarafından yapılan yeni bir araştırmaya göre ise eriyen buzulların, dünyanın manza­rasını değiştirdiği ortaya ko­nuldu. Sonuçları Nature Geo­science dergisinde yayınlanan analizde, dünya genelinde 180 bin adet buzulun erozyonunun makine öğrenimi kullanılarak tahmin edildiği belirtildi.

Çalışma sürecinde Norris ve araştırma ekibi, makine öğre­nimi tabanlı küresel bir analiz kullanarak, modern buzulların yüzde 85’inin buzul aşınma­sını tahmin etmek için çalış­tı. Regresyon (coğrafya) denk­lemlerine göre, buzulların yüz­de 99’unun yılda 0,02 ile 2,68 milimetre (yaklaşık bir kredi kartı genişliğinde) arasında aşındığı tahmin ediliyor.

Küresel planlamaya rehberlik edecek

Bu bilim insanlarının araş­tırma sürecinde buzulların ik­lim, jeoloji ve ısıya bağlı olarak değişen hızlarda toprağı nasıl aşındırdığını ortaya çıkarmak için kapsamlı inceleme yaptı­ğı belirtildi. Elde edilen bulgu­ların ise çevre yönetiminden nükleer atık depolamaya ka­dar küresel planlamaya reh­berlik ettiği ifade edildi.

Araştırmada, Banff’ın derin vadilerini şekillendiren bu­zulların, Ontario’yu aşındıra­rak Prairies’in verimli toprak­larını oluşturduğu ve dünya yüzeyini değiştirmeye devam etmesi üzerine yapılan ince­lemelerden hareketle, buzul­ların mevcut dünya manzara­sını ne kadar hızlı şekillendir­diği analiz edildi. Çalışmanın, buzulların ne kadar hızlı aşın­dığı ve manzarayı nasıl değiş­tirdiği konusunda en kapsamlı görüşü sunduğu ve dünya ça­pında 180 binden fazla buzu­lun günümüzdeki gelecekteki erozyon hızına dair bir tahmin sunduğu belirtildi.

Arazi yönetimi için kritik önemde

Konuyla ilgili değerlendirmede bulunan Dalhousie Üniversitesi’nden John Gosse ise “Aktif buzul ortamlarında buzul aşınmasını ölçmenin aşırı zorluğu göz önüne alındığında, bu çalışma bize dünya çapındaki uzak yerler için bu sürecin tahminlerini sunuyor” diye konuştu. Buzulların altında erozyona neden olan karmaşık faktörleri anlamanın, arazi yönetimi, uzun vadeli nükleer atık depolama ve dünya çapında tortu ve besin maddelerinin hareketinin izlenmesi açısından hayati öneme sahip olduğu belirtildi.

Öte yandan Norris’in, bu çalışmaya Dalhousie’de doktora sonrası araştırmacı olarak başladığı ve UVic’te tamamladığı bildirildi. İş birliği ekibinde Grenoble Alpes Üniversitesi (Fransa), Dartmouth College (ABD), Pennsylvania Eyalet Üniversitesi (ABD) ve California Irvine Üniversitesi (ABD) yer aldı. Çalışma, Kanada Nükleer Atık Yönetimi Örgütü ile ortaklaşa yürütüldü ve finansal olarak desteklendi.

“Erozyonu etkileyen çok faktör var”

Araştırmaya ilişkin açıklamada bulunan Victoria Üniversitesi (UVic) coğrafyacısı Sophie Norris, “Buzulların tabanında erozyona yol açan koşullar, daha önce anladığımızdan daha karmaşık. Analizimiz, erozyon oranlarını güçlü bir şekilde etkileyen birçok değişken olduğunu ortaya koydu. Bu değişkenler sıcaklık, buzulun altındaki su miktarı, bölgedeki kaya türleri ve Dünya’nın içinden ne kadar ısı geldiği” dedi.