MİNE ATAMAN
mine.ataman@dunya.com

Türkiye, 2023 yılında Brezil­ya’dan 4,9 milyar dolarlık ithalat yaptı. Büyük bölü­mü büyükbaş hayvan, et ve hayvan yemi DDGS gibi ürünler. Uzaklar­dan bakınca “Zaten her şeyleri var, Brezilya’da tarım yapmak tabi ki de çok kolay” derken, yakına gidince mevzunun tarımdan çok öte oldu­ğunu gördüm.

Brezilya Ulusal Mısır Etanol Bir­liği (UNEM) ve Brezilya Yatırım Ajansı Apex tarafından ‘yeşilden altına’ mottosuyla planlanan ‘Tica­ret Geliştirme Projesi’ ile Japonya, Çin, İngiltere gibi ülkelerden ka­tılan 5 tarım gazetecisiyle birlikte Brezilya’nın tarım endüstrisini ya­kından tanıma fırsatı bulduk.

İlham veren dönüşüm

Brezilya’da gördüklerim kadar görmediklerim de önemli. Yolları toprak, kamyonları eski ama biyo­rafinerileri, kurdukları sistem ye­nilikçi, son teknoloji. Kooperatif­ler, örgütler, çiftçiler, biyorafine­riler, teknoloji geliştirenler tarım ekosisteminin paydaşları muaz­zam bir senfoninin parçaları. Top­rağa ektikleri akıldan verim biçip, etanol diplomasi ile “tarımın güç­lü ülkesi Brezilya marka algısının” konforunu yaşıyorlar.

Bir tarım okyanusu brezilya

Brezilya, dünyanın 7. büyük eko­nomisi, 2023 yılı GSYİH’sı 2,1 tril­yon dolar. Dünyanın en büyük so­ya, kahve, sığır eti ve kümes hayva­nı ihracatçısı, 2024 yılında 164,4 milyar dolarlık tarımsal ihraca­tıyla yeşili altına çevirip küresel tarım iktidarına oturmuş. İhra­catın önemli bölümünü yağmur, bereketli meralar, biyoenerji gibi kendi öz kaynaklarıyla yapıyor, 18 milyonluk istihdam yaratıyor.

Brezilya, Amazon’un gölgesin­de keyif çatacağına tarımda dev­rimsel bir dönüşüm stratejisi be­lirlemiş. Mısır, şeker kamışı ve yenilenebilir enerji arasında ku­rulan stratejik ittifak, gıda güven­liğiyle enerji bağımsızlığının nasıl aynı toprakta kök salabileceğini gösteriyor. Biyorafinerilerde çalı­şan mühendislerden biri, “Biz bu­rada yakıt üretmiyoruz, toprağa ikinci bir hayat veriyoruz” derken etanol endüstrinin nasıl bir ‘ulu­sal projeye’ dönüştüğünü gördüm.

70 milyon hektara yakın tarım arazisi olan Brezilya, sadece soya ile 59 milyar dolarlık ihracat yapı­yor. Tarımın süper liginde olma­nın sancıları olsa da en büyük ko­zu tarafların uyumu, iş birliği ka­biliyeti.

Brezilya tarlaları enerji, yem, gıda, gelir ve istikrarı aynı anda üretiyor. Biyoyakıtlarla ilgili en büyük tartışma, toprağın neden gıda üretimi yerine yakıt üretmek için kullanıldığı. Tüm paydaşla­rın ağız birliğiyle verdiği cevap, “toprağı ürün için değil çözüm için kullanıyoruz, etanol gıdanın düşmanı değil stratejik ortağı.” UNEM İcra Kurulu Başkanı Gu­ilherme Nolasco’ya göre, “etanol gıdaya rakip değil, gıda güvencesi­nin ta kendisi.”

Amazonlar korunuyor

Brezilya, Orman Kanunu çok sert, etanol üretmek için gereken mısırı ve diğer ürünler, Amazon­lar değil ruhsatlı tarım alanları, bozulmuş meralar ve soya rotas­yonlarında ekiliyor. Biyorafineri­lerde her 7 yılda bir hasat edilen okaliptüs ağaçları kullanılıyor, or­manlar da en az tarlalar kadar ta­rımın bir parçası.

Vizyon ihraç ediyor

Küresel pazarlara yem ya da ya­kıt değil, entegre bir sistem sunu­yor. Mahsuller arasında yürürken, biyorafinerilerdeki sunumları dinlerken “tarımın nasıl dış poli­tika aracına, diplomasi diline dö­nüştüğünü görüyorum.” Kamyon­lara, depolara mahsuller değil kü­resel etkili stratejiler yükleniyor.

FAO Eski Direktörü Silva’ya göre, “Brezilya umut ekiyor, ada­let biçiyor. Toprağı olmayanlara toprak, işsizlere iş, dünyaya örnek oluyor.”

Etanol biyorafinerisi her mısır çuvalına 2 dolar ek değer katıyor.

Küresel etanol pazarı 2024 iti­barıyla 110 milyar dolar, 2030’da 150 milyar dolar olması bekleni­yor. 2024’de ABD küresel liderli­ğini korurken Brezilya 8,8 milyar galon ile pazarın güçlü oyuncula­rından. Etanol her yıl 12 milyon arabanın trafikten çekilmesine eşdeğer karbon emisyonunu orta­dan kaldırıyor.

Brezilya, sadece tarlayı, tarımı değil hayatı düşük karbonlu bir dünyaya hazırlıyor.

Başarının arkasında kararlılık, uyum, bilim, iş birliği ve oyunun kurallarını değiştirmeye muteber cesaret, stratejiyle desteklenen akıllı ortaklıklar, istatistikten çok daha fazlası var. Benzin istasyon­larında isteyen etanol kullanıyor, herkes uzmanlığı ölçüsünde dö­nüşümün bir parçası.

Mısırdan otomotiv endüstrisine

Yerli otomobil projesi ANFAVEA çatısı altında geliştirilen 80 mil­yon otomobil, 3 milyon tarım ara­cı etanol ile güçlendirilmiş. Bre­zilya’nın yerli otomobil sevdası bizdeki gibi bir marka yaratma te­laşı değil, küresel bağımlılığı kırma projesi. Brezilya otomotiv endüst­risi dünyaya esnek yakıt teknolo­jisini armağan etmiş. Brezilya’da her sektör diğerinin besini, boşa akan hiçbir kaynak yok, verimlilik sadece tarlada değil tüm sistemin DNA’sında.

1,3 milyon istihdam yaratan Bre­zilya otomotiv endüstrisi, etanol pazarının itici güçlerinden. Etanol benzinden yüzde 15 daha uygun. Tüm benzin istasyonlarında eta­nol bölümü var.

Dünyada 100 milyondan fazla araç etanol karışımlı yakıtla çalı­şıyor.

Rafineriler gelecek fabrikası, etanol sadece arabaları değil, kal­kınma stratejisini besliyor. Liman­lar, ulaşım ağları, depolar, işletme tesisleri gibi tarımsal altyapı her geçen gün lojistik maliyetlerini, hasat kayıplarını düşürüyor. Tüm bunlar küresel rekabette Brezil­ya’nın rekabetçi gücüne dönüşüyor.

Petrolde yüzde 100 kendi ken­dine yeterlik sahibi olan, dün­ya tatlı su kaynaklarının yüzde 25’ine, yağmur ormanlarının üçte birine, biyolojik çeşitliliğin yüz­de 20’sine ve dünyanın en zengin doğal kaynaklarına sahip olması­na karşın hâlâ her mısır tanesinin hesabını yapıyor, inovasyona yatı­rım yapıyor.

Toprağın sessiz devrimi, etanol

Brezilya’da 24 biyorafineri faa­liyette, 16 tanesi yapım aşamasın­da. Brezilya’da son 10 yılda üretim alanları değişmeden verimle üre­tim yüzde 40 artırılmış, yıllık 128 milyon ton üretim yapılıyor.

Mısır, sorgum, darı ve diğer ikinci hasat ürünlerinin etanol üretiminde kullanımı tarımda sürdürülebilirliği artıran strateji­nin bir parçası. Sezon dışı dönem­lerde tahıl yetiştirerek arazi mak­simizasyonu yapılıyor.

Brezilya Ulusal Enerji Politika­ları Konseyi, benzin ve biyodizel karışımında etanol oranını yüzde 27’den yüzde 30’a çıkararak en­düstriye olan güveni pekiştirdi.

“Şarlatanlara değil bilime inanın”

Brezilya’nın etanol endüstrisi­nin Inpasa, Sao Martinho, Neo­mille biyorafinerilerini, Real H yem fabrikasını, Monza sığır çift­liği, Orman biyokütlesi üreten orman tarımına dair alanları ve mısır çiftliklerinden oluşan ola­ğanüstü işletmeleri ziyaret et­tik. Real Group kurucusu Brezil­ya’nın 25 yaşında en geç profesö­rü olmuş Claudio Martins Real’in dedikleri kulağımdan gitmiyor. “Şarlatanlara değil bilime ina­nın” diyen Real, dünyada ‘popü­lasyon Homeopatisi’ kavramını yaratmış.

Türkiye’nin en büyük alıcısı ol­duğu DDGS ile ilgili ‘etanol en­düstrisinin atığı’ küçümsemesi­ne, Brezilyalı çiftçiler, “atık değil, altın değerinde bir girdi, bir akıl hikâyesi” diyerek karşılık veriyor.

Karbon ayak izi düşük hayvan yemi DDGS

Brezilya’da 2017’de sığırlarda 36 ayda ulaşılan canlı ağırlığa 24 ayda ulaşılmış. Daha az kaynak, daha az yem, daha az toprak kul­lanımı gibi avantajlarla sığır eti üretimine katkı sunuyor, gıda gü­vencesini destekliyor.

Brezilya Devlet Petrol Şirketi Petrobras, geçtiğimiz ay 2029 yı­lına kadar etanol üretimine 2,2 milyar dolar yatırım yapacağını duyurdu.

Küçük çiftlikleri tropikal ürünlerle yeniden doğmuş

Amazon havzası görece daha az verimli olmasına karşın son yıl­larda küçük çiftçiler orman ürün­leri, kakao ve tropikal meyve üre­terek, gelirlerini artırmış. Küçük çiftçi kaderlerini yenmişler.

Devlet destekli inovasyon saye­sinde Brezilya’da tarımsal ilaçla­mada kullanılan Ipanema, askeri eğitim uçağı ve dünyanın etanol motoruna sahip ilk seri üretim uçağını üretmişler.

Brezilya’nın topraktan gelen diplomasisi

Brezilya artık ürün değil etki ih­raç ediyor. Tarlalardan başlayan bu strateji, enerji arz güvenliğini, ik­lim hedeflerini ve dış ticareti aynı denklemde buluşturuyor. Dünya­ya etanol ile gelen bir gelecek alter­natifi sunuyor, müzakere masa­larında etanol diplomasisini güç­lü bir kart olarak açıyor. Velhasıl Brezilya’dan alınacak ilham elbette biyorafineri kurmak değil, tarımı diplomatik bir güce dönüştürerek küresel etki yaratmak. Cristiane Lambert’in söylediği gibi, “Brezil­ya’nın agroenerji modeli bir ilham­dır, her ülkenin reçetesi kendine has olmalı.” Türkiye; toprağa artık sadece tarla olarak değil; döngüler kuracak, yaşamı zenginleştirecek bir zekâ alanı olarak bakmalı.